Kościół Świętojański to najstarsza i najważniejsza świątynia Torunia oraz główna katedra diecezji toruńskiej. Uznawany za jeden z największych i najcenniejszych gotyckich kościołów w Polsce, reprezentuje typ tzw. wysokiej hali – formy charakterystycznej dla monumentalnych świątyń hanzeatyckich. Jego architektura odzwierciedla ambicje i zamożność średniowiecznego patrycjatu toruńskiego oraz wysoką rangę miasta w ówczesnej Europie Środkowej.
Budowę rozpoczęto po 1236 roku i prowadzono przez ponad dwa stulecia. Ostateczny kształt – trójnawową halę z bocznymi kaplicami i kruchtami – uzyskano w drugiej połowie XV wieku. Wnętrze zachwyca proporcjami i wysokością: sklepienia krzyżowo-gwiaździste wznoszą się na ponad 27 metrów. Kościół ma 71 metrów długości i 37 metrów szerokości, a jego potężna zachodnia wieża z charakterystyczną, pionową wnęką tworzy wyjątkowy efekt światłocienia, czyli grę światła i cienia, która optycznie rozbija masywną bryłę na dwie smukłe części.
Od początku istnienia miasta świątynia była kościołem parafialnym Starego Miasta Torunia. Początkowo pozostawała pod patronatem krzyżackim, następnie królewskim. To właśnie tutaj odbywały się najważniejsze uroczystości miejskie, odczytywano uchwały rady i celebrowano nabożeństwa z udziałem monarchów. Katedra była centrum życia religijnego i publicznego Torunia. Kościół Świętojański jest nie tylko pomnikiem gotyckiej architektury, ale też skarbnicą sztuki. Wnętrze wypełniają liczne ołtarze, epitafia i płyty nagrobne fundowane przez toruńskie rody mieszczańskie i szlachtę. Wyjątkową wartość ma gotycka chrzcielnica, przy której w 1473 roku ochrzczono Mikołaja Kopernika. Jest to najstarszy zachowany odlew z brązu na terenie dawnego państwa krzyżackiego, wykonany techniką wosku traconego.
Zachwycające wnętrze
W wieży katedry zawieszony jest słynny dzwon Tuba Dei („Trąba Boża”) – największy średniowieczny dzwon w Europie Środkowej. Przez lata podawano, że został odlany w roku 1500, jednak najnowsze badania sugerują, że powstał na początku XVI wieku, nieco później, niż dotąd sądzono. Dzwon odlano w Toruniu ze stopu miedzi z domieszką srebra i złota. Waży 7,5 tony, ma ponad dwa metry wysokości i do dziś zachwyca brzmieniem oraz złożoną strukturą dźwięku.
Na południowej ścianie wieży umieszczony jest średniowieczny zegar Digitus Dei („Palec Boży”), zwany potocznie zegarem flisaczym. Pochodzi prawdopodobnie z około 1433 roku i pokazuje czas jedną wskazówką zakończoną dłonią. Jego tarcza skierowana jest ku Wiśle, co nie jest przypadkowe – zegar służył regulacji życia portowego i pracy flisaków.
Katedra św. Janów szczęśliwie przetrwała bez większych zniszczeń II wojnę światową i do dziś zachowała swój gotycki charakter. Dla miłośników architektury i historii stanowi obowiązkowy punkt podczas zwiedzania Torunia. Jej monumentalizm, oryginalne rozwiązania architektoniczne oraz bogate wyposażenie czynią z niej zabytek o znaczeniu europejskim.
Nieprzypadkowo każdy przewodnik po Toruniu zatrzymuje się przy tej świątyni. Bazylika św. Janów pozostaje jednym z najcenniejszych świadectw epoki gotyku ceglanego i materialnym symbolem dawnej potęgi hanzeatyckiego Torunia.
